Brief van Mirjam Westen

door admin | dec 24, 2020 | Column

Een pandemie, drie verplichte tijdelijke sluitingen voor culturele instellingen, dit alles had ook effect op de ArtTable bijeenkomsten afgelopen jaar. Treffend vergeleek filosofe Marjan Slob dit schokkende jaar met een grote omgewoelde mierenhoop. “Een samenleving helemaal in de war, driftig doende de eitjes te redden en nieuwe routines te ontwikkelen”. Eén daarvan werd wat mij betreft geplaveid door de digitale mogelijkheden: we konden en kunnen ons als nooit tevoren laven aan de vele rondleidingen, podcasts, interviews met kunstenaars en viewing rooms waarmee culturele instellingen, biënnales, galeries en kunstbeurzen zich nu online presenteren. De lockdowns sluiten fysieke nabijheid uit, maar ontsluiten op een andere wijze een vloed aan informatie en brengen verre werelden dichtbij. Tijdens verschillende ‘webinars’ en online conferenties wist ik me vanuit thuis opeens verbonden met deelnemers vanuit de hele wereld, zonder dat ik ervoor had hoeven reizen.

Het lijkt erop dat het grote aanbod aan digitale presentaties drempelverlagend voor de kunst werkt, zeker voor millennials. Maar het laat onverlet dat digitale presentaties weer andere drempels opwerpen, zeker voor een netwerkorganisatie. Hoe kijken onze leden daar tegenaan?

De eerste ArtTable bijeenkomst waar we elkaar na de eerste lockdown op veilige afstand – want in de openlucht – weer konden ontmoeten was bij de nieuwe presentatie instelling Machinery of Me in Arnhem in juli. Na het zomerreces droegen we verplicht een mondkapje tijdens het bezoek aan de vernieuwde Lakenhal in Leiden en stond directeur Meta Knol ons te woord vanuit haar thuisquarantaine. In oktober bezochten we in ‘tijdslots’ de indrukwekkende tentoonstelling Trembling Landscapes in Eye Filmmuseum, gevolgd door een in groepjes opgesplitst gesprek met gastcurator Nat Muller.

De Nieuwe Pitch It bijeenkomst waarvan we hoopten dat deze ook live kon plaatsvinden vond na nieuw aangekondigde maatregelen online plaats. De bijeenkomst die werd gemodereerd door ArtTable lid Femke Hameetman was anders dan de vorige Pitch Its: niet de leden deelden ditmaal hun ideeën, maar Astrid Elburg, Emma Harjadi Herman en Guinevere Ras waren te gast. Zij vertelden gloedvol over hun praktijk die is gericht op het inclusiever maken van de kunstwereld.

Het inclusiever maken van de kunstwereld gaat niet over een nacht ijs. Er lijkt na decennia aan discussies, pleidooien en initiatieven iets fundamenteels te verschuiven. Het ICOM (International Council of Museums) werkt aan een nieuwe definitie van het museum: het gaat niet meer alleen in neutrale termen over verwerving, behoud, onderzoek en presentatie maar over het museum dat ook staat voor een democratiserende, inclusieve en meerstemmige ruimte, voor kritische dialoog over het verleden en de toekomst, voor een instelling die zich inzet voor gelijke rechten en gelijke toegang tot het erfgoed voor alle mensen.

Het streven naar inclusie en meerstemmigheid heeft gevolgen voor de bekende ‘routines’, de machtsverhoudingen in de kunstwereld. Op nummer 1 van de Power 100 lijst die elk jaar wordt gepubliceerd door het internationale tijdschrift ArtReview staat niet een ambitieuze museumdirecteur, galeriehouder of veelgevraagde kunstenaar maar de antiracistische Black Lives Matter beweging. Andere maatschappelijke bewegingen op deze Power 100 zijn #MeToo (op 4) en het initiatief van kunst en klimaatwetenschappers Feral Atlas (op 15). Op nummer 2 staat het Indonesische curatoren collectief ruangrupa dat in 2016 in Arnhem Sonsbeek samenstelde en in 2022 Dokumenta in Kassel gaat leiden. Hun werkwijze staat garant voor een andere, minder centralistische aanpak en voor kunstenaars waarvan de Europese kunstwereld niet eerder heeft gehoord. De grote vraag overigens die nu door de pandemie opnieuw actueel is of megatentoonstellingen zoals Dokumenta, Manifesta, biënnales en triënnales hun langste tijd hebben gehad. Met betrekking tot musea werd deze vraag al eerder kritisch gesteld en beantwoord in een artikel in de NRC door Meta Knol. De recente uitgave van het Duitse tijdschrift Kunstforum International (nr 271) belicht uitvoerig de voor- en nadelen van grootschalige biënnales.

Met het streven naar een meer inclusieve en meerstemmige kunstwereld worden niet alleen de huidige machtsverhoudingen maar ook de canonvorming en het ‘stardom’ ter discussie gesteld. Vanuit een andere invalshoek haalt de #MeToo beweging de negatieve, onacceptabele kanten van het ‘stardom’ over het voetlicht. ‘Sterren’ kunnen vallen, en ten val gebracht worden, zoals bleek na recente publicaties in de NRC over seksueel overschrijdend gedrag van een succesvolle kunstenaar, regisseur en dirigent in Nederland. (En met hen diegenen die hun gedrag jarenlang gedoogden).1

Over canonisering gesproken: de canon ter discussie stellen betekent niet dat hij moet worden afgeschaft, en al helemaal niet op het moment dat er heel veel namen van vooral vrouwelijke en zwarte kunstenaars aan worden toegevoegd “Canonizing helps us to systematically turn information into knowledge. And knowledge grows and deepens only when there are certain frames of reference that are shared”, zo schreef ik eerder.2

Daarom was ik ook zo verrukt van het geweldige #20 winternummer van SeeAllThis. Op uitnodiging van hoofdredacteur Nicole Ex zette curator Catharine de Zegher 379 ‘pretty brilliant’ vrouwelijke kunstenaars in de schijnwerpers.3

En ook ander leuk nieuws over sterren uit eigen gelederen wil ik onder jullie aandacht brengen: mede-oprichtster van ArtTable, Marieke Sanders kwam in talloze artikelen in het nieuws na de schenking van 225 kunstwerken aan de Staat der Nederlanden. Een selectie ervan wordt getoond t/m 21 maart 2021 in de tentoonstelling Collector’s Item in het Centraal Museum in Utrecht.

ArtTable lid Pauline Burmann ontving afgelopen zomer een koninklijke onderscheiding (Ridder in de Orde van Oranje-Nassau) vanwege haar kennis op het gebied van kunst uit het Afrikaanse continent en haar decennialange inzet voor Stichting Thami Mnyele, die een award en artist-in-residency mogelijk maakt voor kunstenaars uit Afrika en de Afrikaanse diaspora. De tentoonstelling ‘Çrossing Cultures’ met werk van deze kunstenaars om het 30-jarig jubileum van de stichting te vieren is onlangs geopend in CBK-Zuidoost en te zien tot 21 februari.

Ook ArtTable gaat het komend jaar haar 15e verjaardag vieren. Aan het jubileumsymposium ‘Empowering Voices in the Art World’ zullen tal van inspirerende sprekers deelnemen. Save the date en zegt het voort want het wordt toegankelijk voor iedereen: zondag 18 april 2021.

Zowel het symposium als de nieuwjaarsborrel op donderdagavond 7 januari zullen online plaatsvinden, dit alles vanwege de overbekende reden. Ik snak naar het vaccin dat het hopelijk mogelijk maakt dat we elkaar weer als vanouds kunnen ontmoeten.

Ik verheug me erop om samen het glas te heffen op 7 januari en op de kennismaking met zes nieuwe leden. Ik hoop dat alle leden zullen gaan inloggen om hen te verwelkomen!!

Rest mij jullie namens alle ArtTable bestuursleden hele fijne feestdagen toe te wensen, en een gezond en voorspoedig 2021!

Mirjam Westen

Voorzitter ArtTable Nederland

1 In 2018 is https://mores.online/ in het leven geroepen, het centrale meldpunt voor ongewenste omgangsvormen in de podiumkunsten-, televisie- en filmsector, kunstvakonderwijs en musea.

2 Zie o.a. Ruth Iskin ed., Women Artists and the Canon. Discussion for Revisioning the Modernist Art Canon. (Routledge, 2016).

3Catharine de Zegher publiceerde in 2014 het boek women’s work is never done en de catalogus Inside the Visible: An Elliptical Traverse of Twentieth Century Art in, of, and from the Feminine (MIT Press, 1996).

Brief van Mirjam Westen

door admin | jun 5, 2020 | Column

Beste ArtTable leden,

Ook ArtTable heeft de geplande activiteiten afgelopen maanden noodgedwongen moeten uitstellen door het Covid-19 virus. Wij hopen de eerste bijeenkomst weer te kunnen organiseren in augustus, ijs en weder dienende. Ondanks de veerkracht die veel culturele instellingen hebben getoond, door het organiseren via digitale kanalen van instagram live interviews, huiskamergesprekken, boekbesprekingen en presentaties van collecties, videowerken en films, betekent het virus een aanslag op eenieder. Wat de gevolgen op de korte en op de lange termijn zullen zijn voor de kunstwereld, daarover kunnen we kort zijn: dramatisch. De opdrachten voor menig freelancer zijn gecanceled of verschoven of men werkt nu noodgedwongen in andere sectoren dan kunst en cultuur. Grote evenementen zoals biënnales die dit jaar zouden plaatsvinden zijn verschoven naar volgende jaren, waaronder Riga, Manifesta, Sonsbeek, Biënnale Venetië et cetera. Bij menig culturele instelling, vooral die die het van publieksinkomsten moeten hebben, zal het erom spannen. Twee recente studies van UNESCO en ICOM (International Council of Museums) becijferden dat wereldwijd 90% van de musea tijdelijk moest sluiten. Voorspeld wordt dat 13% van de musea, vooral in de kleine steden, voorgoed zijn deuren dicht zal doen. In Nederland was het Tassenmuseum de eerste die aangaf te zullen sluiten, gevolgd door het luiden van de noodklok van het o zo jonge HEM, waar de investeerder/ projectontwikkelaar zich terugtrok. Van massaontslagen bij de grote musea in Nederland is (nog) geen sprake – 0 uren contracten niet meegerekend – , dat ligt anders bij de grotendeels privaat gefinancierde musea in de Verenigde Staten; alleen al het Metropolitan, het Whitney Museum, Guggenheim en MOMA in New York ontsloegen honderden publieksmedewerkers, rondleiders, educatoren, winkelverkopers etc.

Hoewel de vraag al vele malen eerder is gesteld, maakt deze lockddown de vraag opnieuw relevant, welke invloed zal internet hebben op het maken van kunst en op het beleven van kunst? Na twee maanden kunst bekijken online, tentoonstellingenbezoek online, museumcollecties doorspitten online, voelt eenieder zich zoals een André Malraux die vanuit zijn beeldarchief ‘Museum zonder Muren’ ontelbare combinaties maakte met reproducties uit verschillende tijden en continenten. Maar hoeveel mogelijkheden de virtuele wereld ons ook biedt, het is ons meer dan ooit duidelijk geworden hoe fijn het is gewoon op locatie kunst live te bekijken, te overdenken en te bespreken, en hoe wezenlijk het is om dat uit te wisselen met anderen. Gelukkig zijn vanaf 1 juni de galeries, kunstinstellingen en musea weer voorzichtig geopend, waarbij we ons zullen moeten houden aan het ‘anderhalvemeteren’ en het reserveren van tickets. Maar bijeenkomsten organiseren wordt nog afgeraden. Wij proberen de komende tijd op een andere manier invulling te geven aan onze netwerkfunctie, te denken valt aan instagram live interviews, boekbesprekingen via zoom, over datgene wat ons raakt en dat we willen delen. Jullie horen binnenkort meer over onze plannen.

Wij missen jullie!!

Door Mirjam Westen.

Column van Mirjam Westen

door admin | feb 1, 2020 | Column

Veel cultuurinstellingen onderkennen het belang ervan, maar tegelijkertijd “is er sprake van een zekere vrijblijvendheid als het om culturele diversiteit gaat”. Binnen de kunstwereld in Nederland is overwegend sprake van een “ blanke monocultuur”. Dit zijn maar een paar van de scherpe conclusies van het rapport De Olifant in de kamer. Staalkaart culturele diversiteit in de basisinfrastructuur’ uit 2009. Op basis hiervan werd de Code Culturele Diversiteit ontwikkeld, gericht op de vier P’s: Publiek, Programma, Personeel en Partners.

Tien jaar later heeft dit onderwerp nog niets aan relevantie én urgentie verloren. Diversiteit en inclusiviteit komen al jarenlang terug in beleidsnotities, toch verandert er weinig. Mensen ‘van kleur’ herkennen zich niet als ze kunst en cultuurinstellingen bezoeken en zij voelen zich daardoor niet welkom. “Ook ik wil mezelf tegenkomen op de muren van het Stedelijk of het Rijks. En dan niet alleen als page…”, zo vatte regisseur en schrijver Neske Beks haar ongenoegen over de ‘witte canon’ samen, in tijdschrift Museumvisie in 2016. In soortgelijke bewoordingen uitte Harriet Duurvoort haar kritiek onlangs in De Volkskrant: “Kunst verheft, maar vooral ook kunst waarin je iets van je eigen achtergrond herkent, zeker in een samenleving waarin die achtergrond vaak negatief wordt geduid.”

Herkenning bieden was een belangrijk uitgangspunt voor het Zuid-Afrikaanse team van curatoren dat vorig jaar zomer de Berlijn Biënnale samenstelde. Onder de titel “We Don’t Need Another Hero” (geïnspireerd op het lied waarmee Tina Turner furore maakte in 1985) streefde hoofdcurator Gabi Ngcobo niet naar een representatief overzicht. Evenmin wilde zij de bezoeker de les lezen over het postkolonialisme. De curatoren beoogden een tentoonstelling “waarin zij zichzelf weerspiegeld zien”. De kunst van de Afrikaanse diaspora had een belangrijke plaats in hun selectie. Er was zoveel aandacht in de pers voor het feit dat het curatorenteam “all black” was, dat er verder niet werd gerept over een ander onderscheidend aspect van hun selectie: ik telde meer dan 80% vrouwelijke kunstenaars! Met – voor mij – vele verrassende onbekenden ((Mildred Thompson), als bekenden (Dineo Bopape).

Niet alleen op (inter)nationale kunst biënnales is er meer ruimte om anderen dan ‘the usual suspects’ aan het woord te laten, ook in de museale wereld vinden verschuivingen plaats die verder strekken dan goede voornemens. Het Baltimore Museum of Art bij voorbeeld, ontzamelde vorig jaar zeven werken van onder anderen Franz Kline, Robert Rauschenberg en Andy Warhol uit de collectie en liet ze veilen. Met de opbrengst ervan kocht het museum 23 werken van vrouwelijke kunstenaars en ‘artists of colour ‘. Musea realiseren zich vaker dat zij niet voorbij kunnen gaan aan incomplete geschiedenissen en aan eenzijdige visies, zo verdedigde directeur Chris Bedford zijn beslissing. “Door werk aan te kopen van belangrijke zwarte en vrouwelijke kunstenaars in Amerika en significante werken uit Korea, China, Mexico en Japan, hopen wij op systematische wijze de omissies in de collectie te benaderen, alsook de canon en historische narratieven via kunst uit te breiden.”

De ontzameling werd in de pers al snel uitgemeten met koppen als “Move to Deaccession Works by White Men to Diversify Its Collection” en leidde tot een storm van protest. Het museum antwoordde daarop dat het werk dat werd afgestoten min of meer een herhaling was van ander “more significant” werk van dezelfde kunstenaar in de collectie. Het Baltimore maakte letterlijk ruimte en is 23 schitterende werken rijker, van onder anderen Njideka Akunyili Crosby, Amy Sherald, Wangechi Mutu, Yun-Fei Ji, Kenji Nakahashi en Chuck Ramirez.

Ook MOMA in New York laat weten zijn beleid aan te passen. Of het ook werken uit de collectie gaat afstoten is mij niet bekend, wel dat het komende zomer zijn deuren sluit om de uitbreiding van het gebouw te voltooien én in de ‘rehang’ meer aandacht te besteden aan kunst van vrouwen en van bevolkingsgroepen als Latino’s, Aziaten en Afro-Amerikanen. Vanaf eind jaren zestig wordt op de stoepen van musea in Amerika geprotesteerd tegen ‘eenzijdig’ tentoonstellings- en aankoopbeleid, hopelijk worden de kunstinstellingen nu eindelijk kleurrijker!

Door Mirjam Westen.