Een pandemie, drie verplichte tijdelijke sluitingen voor culturele instellingen, dit alles had ook effect op de ArtTable bijeenkomsten afgelopen jaar. Treffend vergeleek filosofe Marjan Slob dit schokkende jaar met een grote omgewoelde mierenhoop. “Een samenleving helemaal in de war, driftig doende de eitjes te redden en nieuwe routines te ontwikkelen”. Eén daarvan werd wat mij betreft geplaveid door de digitale mogelijkheden: we konden en kunnen ons als nooit tevoren laven aan de vele rondleidingen, podcasts, interviews met kunstenaars en viewing rooms waarmee culturele instellingen, biënnales, galeries en kunstbeurzen zich nu online presenteren. De lockdowns sluiten fysieke nabijheid uit, maar ontsluiten op een andere wijze een vloed aan informatie en brengen verre werelden dichtbij. Tijdens verschillende ‘webinars’ en online conferenties wist ik me vanuit thuis opeens verbonden met deelnemers vanuit de hele wereld, zonder dat ik ervoor had hoeven reizen.
Het lijkt erop dat het grote aanbod aan digitale presentaties drempelverlagend voor de kunst werkt, zeker voor millennials. Maar het laat onverlet dat digitale presentaties weer andere drempels opwerpen, zeker voor een netwerkorganisatie. Hoe kijken onze leden daar tegenaan?
De eerste ArtTable bijeenkomst waar we elkaar na de eerste lockdown op veilige afstand – want in de openlucht – weer konden ontmoeten was bij de nieuwe presentatie instelling Machinery of Me in Arnhem in juli. Na het zomerreces droegen we verplicht een mondkapje tijdens het bezoek aan de vernieuwde Lakenhal in Leiden en stond directeur Meta Knol ons te woord vanuit haar thuisquarantaine. In oktober bezochten we in ‘tijdslots’ de indrukwekkende tentoonstelling Trembling Landscapes in Eye Filmmuseum, gevolgd door een in groepjes opgesplitst gesprek met gastcurator Nat Muller.
De Nieuwe Pitch It bijeenkomst waarvan we hoopten dat deze ook live kon plaatsvinden vond na nieuw aangekondigde maatregelen online plaats. De bijeenkomst die werd gemodereerd door ArtTable lid Femke Hameetman was anders dan de vorige Pitch Its: niet de leden deelden ditmaal hun ideeën, maar Astrid Elburg, Emma Harjadi Herman en Guinevere Ras waren te gast. Zij vertelden gloedvol over hun praktijk die is gericht op het inclusiever maken van de kunstwereld.
Het inclusiever maken van de kunstwereld gaat niet over een nacht ijs. Er lijkt na decennia aan discussies, pleidooien en initiatieven iets fundamenteels te verschuiven. Het ICOM (International Council of Museums) werkt aan een nieuwe definitie van het museum: het gaat niet meer alleen in neutrale termen over verwerving, behoud, onderzoek en presentatie maar over het museum dat ook staat voor een democratiserende, inclusieve en meerstemmige ruimte, voor kritische dialoog over het verleden en de toekomst, voor een instelling die zich inzet voor gelijke rechten en gelijke toegang tot het erfgoed voor alle mensen.
Het streven naar inclusie en meerstemmigheid heeft gevolgen voor de bekende ‘routines’, de machtsverhoudingen in de kunstwereld. Op nummer 1 van de Power 100 lijst die elk jaar wordt gepubliceerd door het internationale tijdschrift ArtReview staat niet een ambitieuze museumdirecteur, galeriehouder of veelgevraagde kunstenaar maar de antiracistische Black Lives Matter beweging. Andere maatschappelijke bewegingen op deze Power 100 zijn #MeToo (op 4) en het initiatief van kunst en klimaatwetenschappers Feral Atlas (op 15). Op nummer 2 staat het Indonesische curatoren collectief ruangrupa dat in 2016 in Arnhem Sonsbeek samenstelde en in 2022 Dokumenta in Kassel gaat leiden. Hun werkwijze staat garant voor een andere, minder centralistische aanpak en voor kunstenaars waarvan de Europese kunstwereld niet eerder heeft gehoord. De grote vraag overigens die nu door de pandemie opnieuw actueel is of megatentoonstellingen zoals Dokumenta, Manifesta, biënnales en triënnales hun langste tijd hebben gehad. Met betrekking tot musea werd deze vraag al eerder kritisch gesteld en beantwoord in een artikel in de NRC door Meta Knol. De recente uitgave van het Duitse tijdschrift Kunstforum International (nr 271) belicht uitvoerig de voor- en nadelen van grootschalige biënnales.
Met het streven naar een meer inclusieve en meerstemmige kunstwereld worden niet alleen de huidige machtsverhoudingen maar ook de canonvorming en het ‘stardom’ ter discussie gesteld. Vanuit een andere invalshoek haalt de #MeToo beweging de negatieve, onacceptabele kanten van het ‘stardom’ over het voetlicht. ‘Sterren’ kunnen vallen, en ten val gebracht worden, zoals bleek na recente publicaties in de NRC over seksueel overschrijdend gedrag van een succesvolle kunstenaar, regisseur en dirigent in Nederland. (En met hen diegenen die hun gedrag jarenlang gedoogden).1
Over canonisering gesproken: de canon ter discussie stellen betekent niet dat hij moet worden afgeschaft, en al helemaal niet op het moment dat er heel veel namen van vooral vrouwelijke en zwarte kunstenaars aan worden toegevoegd “Canonizing helps us to systematically turn information into knowledge. And knowledge grows and deepens only when there are certain frames of reference that are shared”, zo schreef ik eerder.2
Daarom was ik ook zo verrukt van het geweldige #20 winternummer van SeeAllThis. Op uitnodiging van hoofdredacteur Nicole Ex zette curator Catharine de Zegher 379 ‘pretty brilliant’ vrouwelijke kunstenaars in de schijnwerpers.3
En ook ander leuk nieuws over sterren uit eigen gelederen wil ik onder jullie aandacht brengen: mede-oprichtster van ArtTable, Marieke Sanders kwam in talloze artikelen in het nieuws na de schenking van 225 kunstwerken aan de Staat der Nederlanden. Een selectie ervan wordt getoond t/m 21 maart 2021 in de tentoonstelling Collector’s Item in het Centraal Museum in Utrecht.
ArtTable lid Pauline Burmann ontving afgelopen zomer een koninklijke onderscheiding (Ridder in de Orde van Oranje-Nassau) vanwege haar kennis op het gebied van kunst uit het Afrikaanse continent en haar decennialange inzet voor Stichting Thami Mnyele, die een award en artist-in-residency mogelijk maakt voor kunstenaars uit Afrika en de Afrikaanse diaspora. De tentoonstelling ‘Çrossing Cultures’ met werk van deze kunstenaars om het 30-jarig jubileum van de stichting te vieren is onlangs geopend in CBK-Zuidoost en te zien tot 21 februari.
Ook ArtTable gaat het komend jaar haar 15e verjaardag vieren. Aan het jubileumsymposium ‘Empowering Voices in the Art World’ zullen tal van inspirerende sprekers deelnemen. Save the date en zegt het voort want het wordt toegankelijk voor iedereen: zondag 18 april 2021.
Zowel het symposium als de nieuwjaarsborrel op donderdagavond 7 januari zullen online plaatsvinden, dit alles vanwege de overbekende reden. Ik snak naar het vaccin dat het hopelijk mogelijk maakt dat we elkaar weer als vanouds kunnen ontmoeten.
Ik verheug me erop om samen het glas te heffen op 7 januari en op de kennismaking met zes nieuwe leden. Ik hoop dat alle leden zullen gaan inloggen om hen te verwelkomen!!
Rest mij jullie namens alle ArtTable bestuursleden hele fijne feestdagen toe te wensen, en een gezond en voorspoedig 2021!
Mirjam Westen
Voorzitter ArtTable Nederland
1 In 2018 is https://mores.online/ in het leven geroepen, het centrale meldpunt voor ongewenste omgangsvormen in de podiumkunsten-, televisie- en filmsector, kunstvakonderwijs en musea.
2 Zie o.a. Ruth Iskin ed., Women Artists and the Canon. Discussion for Revisioning the Modernist Art Canon. (Routledge, 2016).
3Catharine de Zegher publiceerde in 2014 het boek women’s work is never done en de catalogus Inside the Visible: An Elliptical Traverse of Twentieth Century Art in, of, and from the Feminine (MIT Press, 1996).